استاندارد IEC 60076

ترانسفورماتورهای ایران ترانسفو با توجه به استاندارد IEC 60076 به گونه ای ساخته می شود که بتواند توان نامی را در بالاترین دمای محیط که ترانسفورماتور برای آن طراحی شده است، ارائه دهند؛ که این دما برای ترانسفورماتورهای توزیع کم تلفات ۴۵ درجه سانتیگراد و برای ترانسفورماتورهای توزیع غیرکم تلفات (که به اصطلاح به نام “نرمال” و قبل از سال 1395 تولید می شدند) ۴۰درجه سانتیگراد است.

استاندارد IED 60076 و درصد اضافه تحریک:

از جمله عوامل افزایش دما می توان به اضافه تحریک یا افزایش ولتاژ تغذیه ترانسفورماتور در طول دوره کارکرد بدلیل مختلف اشاره کرد. از آنجا که افزایش هرگونه اضافه ولتاژ بعنوان افزایش تحریک ترانس منجر به اشباع هسته می گردد و در نتیجه سبب بالا رفتن تلفات بی باری، داغ شدن هسته و در نهایت گرمتر شدن بیش از حد ترانسفورماتور شده و در نتیجه سبب پیری زودرس عایق ها می گردد و علاوه بر این ترانسفورماتور با سطح صدای بالاتری عمل خواهد کرد. مطابق استاندارد IED 60076 افزایش ۵ درصد اضافه تحریک در طراحی لحاظ می گردد.
متاسفانه در دستورالعملهای (شرکت های توزیع برق کشور) که برداشت اشتباهی از استاندارد IEC60076-7 بوده، ذکر شده است که بارگیری از ترانس تا توان نامی تنها در دمای محیط ۲۰ درجه سانتیگراد امکان پذیر می باشد و در صورت افزایش دما بالاتراز ۲۰درجه لازم است بارگیری از ترانس کاهش یابد. متاسفانه نویسندگان این دستورالعملها متوسط دمای سالانه را با حداکثر دمای محیط اشتباه گرفته اند.

استاندارد IED 60076 و اصول بارگذاری ترانسفورماتور

طبق استاندارد IEC 60076 بارگذاری روی ترانسفورماتورهای روغنی بشرح ذیل است:

1. ارتفاع نصب نباید بیش از ۱۰۰۰ متر نسبت به سطح دریا باشد. در غیر اینصورت به ازای هر ۴۰۰ متر افزایش میبایست یک درجه از حداکثر دمای سیم پیچ کسر نمود.
2. دمای محیط بایستی بین ۰۲- تا ۴۰ درجه باشد.
3. موج ولتاژ اعمالی تقریبا سینوسی باشد.
4. آلودگی محیطی نباید از مقدار پیش بینی شده بیشتر باشد.
5. ولتاژ اعمال شده باید تقریبا سه فاز متقارن باشد.
6. ترانسفورماتور ها از نظر قرار گرفتن در معرض زلزله ایمن باشند.

با توجه به موارد ذکر شده و دستور العمل بارگیری از ترانسفورماتور موجود، برخی از بهره برداران ترانسفورماتور به دلایل مختلف، چون ایمنی و طول عمر ترانس، بارگیری از ترانس را به ۸۰ درصد توان نامی محدود می کنند که کار معقولی است و باعث عمر بیشتر ترانسفورماتور می شود. دمای هات اسپات و میزان اضافه بار مجازی که از ترانسفورماتور می توان گرفت به عواملی نظیر: دمای محیط ، بارقبلی ترانس ، زمان حضور اضافه بار و نوع اضافه بار بستگی دارد. عمر یک ترانسفورماتور، شدیداً تحت تأثیر افزایش درجه حرارت سیم پیچها و افزایش درجه حرارت روغن آن است. بنابراین هرچه بارگیری از ترانس کمتر باشد، تبعا دمای ترانس پایین تر وطول عمر و قابلیت اطمینان آن بیشتر خواهد بود.

منتها نکته اصلی اینجاست که تا زمانی که دمای محیط کمتر از دمایی که ترانس برای آن طراحی شده است باشد (۴۰و ۴۵درجه)، میتوان بار نامی را به ترانسفورماتور دریافت نمود. البته بسته به نوع ،ساختمان وطریقه خنک شدن ترانسفورماتور و بسته به قطر سیم پیچ وضخامت عایق بندی،  ترانس می تواند جریان اضافه بار را بدون اثرات نامطلوب تا مدت معینی تحمل کند. اگر اضافه بارها کنترل نشوند، به مرور زمان ترانسفورماتور کهنه وفرسوده شده، و به اصلاح دچار پیری عایقی می گردد و در نتیجه طول عمر ترانس در مقابل تحمل تنش های الکتریکی و مکانیکی ناشی از اضافه بار ، اتصال کوتاه شبکه و … به شدت کاهش می یابد.

بهره برداری تحت شرایط غیر استاندارد

• بارگیری غیر از توان تعریف شده
• تغییر شرایط محیطی بر اساس طراحی (دمای محیط، ارتفاع نصب، آلودگی محیط و سایر موارد)
• بارگیری نامقارن
• بارگیری در خارج از فرکانس تعریف شده

انواع بارگیری از ترانسفورماتور

الف- بارگیری دوره ای عادی

در این نوع بارگیری درجه حرارت محیط بیشتر و یا جریان بارگیری بیش از حد مجاز بوده ولی از دیدگاه طول عمر ، می بایستی نحوه بارگیری طوری باشد که طول عمر عادی ترانسفورماتور یعنی بارگیری در شرایط استاندارد رعایت گردد

ب- بارگیری کوتاه مدت اضطراری

این بار گیری غیر معمول و سنگین است و باعث می گردد هادی به حرارت خطرناکی برسد و این امکان کاهش موقتی در تحمل عایقی را ایجاد می کند این نوع بارگیری در صورت بروز بایستی سریعا کنترل شوند. زمان مجاز برای این نوع بارگیری بایستی کمتر از ثابت زمانی حرارتی ترانسفورماتور باشد و بستگی به درجه حرارت روغن قبل از افزایش بارگیری داشته که معمولا کمتر از نیم ساعت است.

ج- بارگیری طولانی مدت اضطراری

گاهی اوقات در اثر فعال نشدن برخی از عناصر سیستم (مانند رله های راه اندازی و یا قطع کننده) که فقط پس از رسیدن به نقطه پایداری حرارتی فعال می گردند ترانسفورماتور تحت تاثیر افزایش حرارت قرار می گیرد. این شرایط به ندرت اتفاق می افتد، ولی در هر صورت سبب پیری عایق می گردد. در عین حال چون شرایط نادری در طول عمر یک ترانسفورماتور می باشد علت اصلی تضعیف و شکست عایقی محسوب نمی گردد.

اثرات بارگیری بیش از قدرت ترانسفورماتور

• افزایش درجه حرارت در سطح غير قابل قبول در سیم پیچ ها، هادیها، عایق و روغن
• افزایش چگالی فلوی پراکندگی
• افزایش تلفات اضافی در فلزاتی که در معرفی فلوی پراکندگی قرار دارند
• به اشباع رفتن هسته به دلیل ترکیب فلوی اصلی و فلوی پراکندگی
• تغییرات در میزان رطوبت و گاز موجود در روغن و سایر عایقها در اثر تغییرات درجه حرارت
• افزایش فشار بیشتر از حد تحمل به تجهیزات جانبی همچون بوشینگها و کلید تنظیم ولتاژ

عوامل موثر در طول عمر مفید ترانسفورماتور

1. مشخصات فنی ساخت: با توجه به شرایط اقلیمی و نوع کاربرد ترانسفورماتور، طراحی ترانسفورماتور متفاوت بوده و این مهم باید در تنظیم مشخصات فنی لحاظ گردد بطور مثال ارتفاع نصب ، درجه حرارت، میزان آلودگی محیط ، شرایط بهره برداری، محیط نصب ترانسفورماتور ( Indoor یا Outdoor)
2. عملیات نصب و راه اندازی:عملیات نصب و راه اندازی می بایستی توسط متخصصین خبره انجام شود و از ارجاع امر به افراد یا گروههای غیر متخصص اكيدا اجتناب نمود. درصد بسیاری از عملکردهای نامطلوب ترانسفورماتور بدليل عمليات نصب و راه اندازی غلط می باشد.
3. سرویسهای دوره ای و نگهداری: سرویسهای دوره ای و نگهداری مناسب سهم بسزایی در افزایش طول عمر ترانسفورماتور داشته و لذا وجود برنامه سرویس و نگهداری در هر سازمان نشانه بلوغ کیفی آن می باشد.
4. تعویض قطعات مستعمل: بدلیل گذشت زمان و شرایط فیزیکی حاکم می بایستی در وقت مناسب قطعات مستعمل تعویض شده و اصولا نوعی بهسازی صورت پذیرد.
5. توجه به عوامل خارجی: علاوه بر موارد فوق، عوامل خارجی نیز در افزایش و کاهش عمر ترانسفورماتور مستقیما نقش دارند که این عوامل به شرح زیر می باشند:
   – انتخاب ترانسفورماتور با توجه به پایداری شبکه اتصال کوتاه ، امپدانس اتصال کوتاه ، نوع سیستم زمین و…)
   – نحوه بارگیری و Over Loading ترانسفورماتور (اضافه بار)
   – شرایط محیطی (درجه آلودگی محیط، درجه حرارت حداکثر و حداقل و …)|
   – انتخاب تجهیزات حفاظتی مناسب (برقگیر و …) – پخش بار (Load Flow) در شبکه های توزیع